KALENDARIUM

HISTORIA NIE/ZWYKŁEGO SZALEŃSTWA

Czym jest art brut? Mamy problem z tym zjawiskiem, ale dla pocieszenia powiem, że mają z nim problem również Francuzi, Belgowie czy Anglicy, choć zdecydowanie innej natury (do czego wrócę za jakiś czas). Pomyślałem jednak, że zanim zajmę się próbą głębszej analizy gatunku podam, choćby w skrócie, kalendarium wydarzeń – historię „w pigułce” jak świat kultury, „szkiełka i oka”, próbował pojąć i opisać zjawisko, któremu w 1945 r. Jean Dubuffet nadał termin  „surowy” (bo to oznacza słowo „brut” w języku francuskim). A historia to długa i dość ciekawa...


Zanim art brut zostało art brut

1802 - Maine de Biran używa terminu „automatyzm” aby opisać zjawisko procesów psychicznych zachodzących w podświadomości.

1812
 - dr Benjamin Rush opisuje prace „chorych psychicznie" odkrywając, że ich talenty ujawniły się dopiero w czasie choroby. Jego wyniki zostały opublikowane w przeglądzie medycznym Medical Inquiries and Observations Upon the Diseases of the mind .


W 1847 w stanie Nowy Jork odbywa się pierwsze spotkanie spirytystyczne.

1853 - Victor Hugo na politycznym wygnaniu w Jersey tworzy swoje mediumiczne rysunki.

1857 - Allan Kardec publikuje „Księgę Duchów”.  Pod swym prawdziwym nazwiskiem Leon Hippolit Denizart Rivail poświęca się spirytualizmowi zakładając czasopismo „Spirite”.

1875 - Jean Martin Charcot, który interesuje się twórczością plastyczną  psychicznie i nerwowo chorych, tworzy „kronikę fotograficzną pacjentów” w szpitalu Salpetriere (Francja). Co więcej, odrzuca hipotezę, że histeria jest chorobą dotykającą wyłącznie kobiety.

1876 - dr Max Simon wykorzystuje prace pacjentów jako kliniczną dokumentację.

1877 - powstaje pierwszy obraz Celnika Rousseau.

1879 - listonosz Cheval przystępuje do budowy Palais Idéal (Pałacu Doskonałego).

1882 - dr Cesario Lombroso, kryminolog i psychiatra, publikuje „Geniusz i Szaleństwo”, gdzie analizuje powiązania między szalonymi, świętymi a geniuszami. 

1889 - I Światowy Kongres Spirytualistów w Paryżu. W tym samym roku Pierre Janet zaproponował swoją definicje podświadomości i opublikował „Automatyzm psychologiczny” 

1894 - ojczulek Adolphe Julien Fouré zaczął rzeźbić w skale w Rothéneuf.

1895 - Publikacja „Studiów nad histerią” przez Zygmunda Freuda i Józefa Breuera.

1900 Pierwsza wystawa dzieł „chorych psychicznie w Bethlem Royal Hospital w Londynie.

W 1901 - w „Sztuce chorych: rysunki szalonych” Marcel Reja podejmuje próbę porównania rysunków dzieci i tzw. „dzikich.

1905 - Auguste Marie, były uczeń Charcota, lekarz naczelny zakładu dla obłąkanych w Villejuif, otwiera muzeum prezentujące prace pacjentów. Lokal otwarty został dla publiczności pod nazwą „Muzeum szaleństwa". 
W tym samym roku dr Rogues de Fursac opublikował książkę „Teksty i rysunki w chorobach psychicznych”.

1907 - Marcel Reja publikuje „Sztuka u szalonych: rysunek, proza i poezja” koncentrując się na wartości artystycznej opisanych dzieł. W tym samym roku Pablo Picasso namalował „Panny z Avignonu”.

1910 - Max Ernst na kursach z psychiatrii, zafascynowany odkryciem prac chorych, decyduje się opublikować książkę na temat prac plastycznych szaleńców. Rezygnuje jednak z pomysłu po ukazaniu się publikacji dr Hanza Prinzhorna. W tym samym roku, Lucien Levy-Bruhl napisał „Funkcje psychiczne u ludów prymitywnych” -  dzieło kluczowe w dyskusji na temat powiązania sztuki prymitywnej ze „sztuką szalonych.

1911 - Eugen Bleuler wprowadza termin „schizofrenia”, który ma zastąpić termin „otępienie” (dementia praecox). 

1911 -Augustin Lesage słyszy głosy, które każą mu tworzyć.

1912  - to rok obfity w wydarzenia:
Adolf Wölfli kończy pierwszy cykl graficzno-literacko-rytmicznego dzieła zatytułowanego „Od kołyski aż po grób”, i rozpoczyna drugi zatytułowany „Książka do geografii”; 
- Paul Klee zapowiada potrzebę uznania bogactwa dzieł szalony, ale również dzieci i sztuki prymitywnej;
- dr Henri Marcel Fay, w „Refleksjach nad sztuką i obłąkanymi”, analizuje podobieństwa między niektórymi fowistami, ekspresjonistami, kubistami i wytworami osób chorych psychicznie. Uwagi te, które uznają wartość jednych i drugich, zostaną wykorzystane kilka lat później do potwierdzenia nazistowskich teorii dotyczących tzw. „sztuki zdegenerowanej”;

1914 - włoski malarz, futurysta Umberto Boccioni manifestuje swoje zainteresowanie okultyzmem i zjawisk arapsychologicznymi.

1916 - Andre Breton, studiując medycynę, na własną prośbę, odbywa praktykę w neuropsychiatrycznych centrum Saint-Dizier. Spędza tam pięć miesięcy.

1917 - Andre Breton praktykując w Centrum Neurologicznym la Pitie, marzy o karierze lekarza w zakładzie dla umysłowo chorych. W tym samym roku Hans Prinzhorn podejmuje się przeprowadzenia badań naukowych i rozbudowy kolekcji prac osób chorych psychicznie w klinice psychiatrycznej Uniwersytetu w Heidelbergu.

1919 - André Breton i Philippe Soupault biorą udział w eksperymencie z pismem automatycznym. Na wystawie „Nowe trendy sztuki niemieckiej” w Kunstverein w Kolonii, dadaiści z Baargeld i Max Ernst pokazali swoje prace obok prac „chorych psychicznie" i twórców samorodnych.

1920 - w Paryżu zostaje założony Instytut Metafizyczny, który ma się zajmować racjonalną analizą zjawisk paranormalnych.

1921 - dr Walter Morgenthaler, naczelny lekarz i dyrektor kliniki w Waldau, publikuje monografię o Wölflim pt. „Ein Künstler als Geisteskranker” (Chory psychicznie jako artysta). We Frankfurcie w galerii Zingler odbywa się wystawa „Rysunki szalonych” z kolekcji Prinzhorna. W Hanowerze, kolekcjoner sztuki i galernik Herbert von Garvens zawiesza w swej galerii rysunki szalony. Freud spotyka się  z Bretonem, który oczekuje od ojca psychoanalizy krytycznego spojrzenie na „sztukę szalony". Freud wskazuje całkowity brak zainteresowania tym tematem.

1922 - w Berlinie ukazuje się książki dr Prinzhorn Bildnerei der Geisteskranken” („Ekspresja szaleństwa”), która ma ogromny wpływ na ówczesne środowisko literackie i artystyczne. Max Ernst zapoznaje się z nią we Francji, Paul Klee cytuje na swoich wykładach w Bauhausie. 
W tym samym czasie Augustin Lesage jest pokazywany w ratuszu w Douai.

1923 - Jean Dubuffet, żołnierz wojskowej służby meteorologicznej na Wieży Eiffla, odkrywa prace Clementine R. - wariatki, która rysuje interpretując kształty chmur.
W Liège zostaje założona Międzynarodowa Federacja Spiritualistów.

1924 - Publikacja pierwszego „Manifestu Surrealistycznego, który szeroko nawiązuje do  „sztuki szalonych" i idei automatyzmu. Jean Vinchon publikuje „Sztukę i szaleństwo stawiając w centrum swych teoretycznych rozważań automatyzm jako podstawowy element  ekspresji graficznej osób chorych psychicznie.

1925 - w nr 3 „Surrealistycznej Rewolucji Antonin Artaud karci psychiatrów, którzy dają sobie prawo do mierzenia umysłu. Chorzy psychicznie jawią mu się jako ofiary dominującej ideologii. Artaud twierdził, że  psychiatrzy zrobią wszystko aby uzasadnić swoje koncepcje i wszelkie działania z nimi związane. 
Dr Ladame zostaje powołany na dyrektora Zakładu dla psychicznie chorych Bel-Air w Genewie. Jego koncepcja psychiatryczna zakłada tzw. moralną psychiatrię. Ladame uznając niektóre wytwory swoich pacjentów, jak dzieła sztuki same w sobie, tworzy zaczątki kolekcji.

1926 - Galeria Vavin Raspail organizuje wystawy ze zbiorów doktora Marie. Augustin Lesage wystawia w Salonie Sztuk Pięknych i w Salonie Jesiennym w Paryżu.

1928 - dr Eugene Osty pisze o Lesage’u w „Przeglądzie metapsychicznym”. 

Adolf Wölfli rozpoczyna swój trzeci cykl graficzno- literacko- rytmiczny zatytułowany „Marsz żałobny”.

1929 - Galeria Max Bine w Paryżu prezentuje prace z kolekcji Prinzhorna i Bethlem Royal Hospital w Londynie. Liczne wystawy Kolekcji Prinzhorna w Szwajcarii i w Niemczech.

1930 - Joseph Crépin uczy się spirytyzmu. Dali wyjaśnia swoją metodę „paranoiczno- krytyczną", eksperyment polegający wyłanianiu z obrazu danego obiektu, innego obrazu. Ta metoda przypomina praktyki autozłudzeń Maxa Ernsta. Andre Breton publikuje „Psychiatrię wobec surrealizmu”.

1931 - André Breton odkrywa Pałac Doskonały listonosza Chevala.

1932 - Jacques Lacan publikuje swoją pracę „O psychozie paranoidalnej w odniesieniu do osobowości” - studium młodego psychotyka, którego literacka twórczość ma wielką wartość. 

1933 - odbywa się ostatnia wystawa kolekcji Prinzhorna przed przejęciem władzy w Niemczech przez Hitlera. Andre Breton publikuje Przedświt.

1935 - wystawy prac „chorych psychicznie" w Nowym Jorku pt. On Works of Art of the Insane.

1936 - międzynarodowa wystawa surrealizmu w Londynie i prezentacja prac „chorym psychicznie".

1937 - otwarcie Muzeum Sztuki i Tradycje Ludowych w Paryżu.

1939 - Asger Jorn  koncentruje się na „dzieła wariatów" pracując w szpitalu psychiatrycznym w Roskilde w Danii. Dr Ferdière nie udaje się zrealizować pomysłu utworzenia muzeum z dziełami psychicznie chorych poza szpitalem.

1943 - dr Ferdière organizuje w Montpellier wystawę dzieł szalonych.

Narodziny pojęcia ART BRUT

1945 - Jean Dubuffet rozpoczął zbieranie kolekcji, wspierany przez takich ludzi jak: Jean Paulhan, Raymond Queneau, Charles Albert Cingria, Rene Auberjonois. Dzięki Paulowi Budry, Dubuffet rozpoczął podróż po Szwajcarii zwiedzając szpitale psychiatryczne.

1946 - pracę nad drukiem pierwszego zeszytu kolekcji poświęcony Les Barbus Müller. Zostanie on wydany dopiero w 1979 r. przez Muzeum Barbier-Mueller.

1947 - wystawa Baya w Galerii Maeght. Otwarcie Foyer Art Brut w piwnicy galerii René Drouin w Paryżu. 

1948 - założenie Towarzystwa Art Brut: Jean Dubuffet, André Breton, Jean Paulhan, Raton Charles Henri-Pierre Roche, Michel Tapie i Slavko Kopac. Andre Breton publikuje w „Plejadzie” tekst Sztuka szalony, kwestie kluczowe.  Powstaje grupa CoBRA.

1949L’art brut préféré aux arts culturels - pierwsza wystawa kolekcji Towarzystwa Art Brut. Jean Dubuffet domyka definicje art brut. 

1950 - Międzynarodowa Wystawa Sztuki Psychopatologicznej w Szpitalu Sainte-Anne przy okazji I Światowego Kongresu Psychiatrii. Pokazano 2000 prac.

1951 - André Breton zrezygnował z członkostwa w Towarzystwie Art Brut, które w tym samym roku zostaje rozwiązane. Jean Dubuffet powierza kolekcje malarzowi Alfonsowi Ossorio, który przechowuje ją w swej posiadłości w East Hampton, niedaleko Nowego Jorku.

1954 - Publikacja książki Roberta Volmata „Sztuka psychopatologiczna”, w  której autor opisuje, m. in. związki między sztuką współczesną a dziełami „chorych psychicznie.

1957 - w Hotel de Ville w Paryżu, wystawa prac „chorych psychicznie. Galeria Sztuk Pięknych w Bordeaux prezentuje wystawę Goya i fantasmagorie.

1958 - wystawa zbiorów Muzeum Sztuki Psychopatologicznej w Muzeum Sztuk Pięknych w Besancon.

1959 - Profesor Volmat pomaga założyć Międzynarodowe Towarzystwo Psychopatologii i Ekspresji Twórczej i zostaje jej prezesem.

1960 - Narodzenia tzw. antypsychiatrii. Jej idea rozwija się przede wszystkim w Anglii za sprawą psychiatrów: Davida Coopera, Aarona Estersona i Ronalda Lainga. 

1961 - Michel Foucault wykłada swoją tezę Szaleństwo i Obłęd. Historia szaleństwa w ujęciu klasycznym

1962 - wystawa prac z kolekcji Dubuffet w Nowym Jorku i galerii Cordier i Ekström. Odrodzenie Towarzystwa Art Brut, które na siedzibę obiera dom przy Rue de Sevres 137 w Paryżu. Gilles Ehrmann publikuje Les inspirés et leurs demeures / Inspiracje i ich źródła ze wstępem A. Bretona.

1964 - wydanie pierwszego zeszytu Art Brut pod redakcją J. Dubuffeta. Michel Foucault publikuje, w przeglądzie La table rond, „Szaleństwo, brak dzieł”. Wystawa Prymitywiści dzisiaj w galerii Charpentier w Paryżu,

1965 - ostatnie wydanie „Surrealizmu i Malarstwa” Andre Bretona, zawierające m.in. notkę Crepina. Narodziny obecnej antypsychiatrii. W tym samym czasie, chemioterapia zostaje uznana jako metoda leczenia ostrych ataków „chorób psychicznych".

1967 - wystawa Art Brut w Muzeum Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu. 700 prac 75 autorów z kolekcji Towarzystwa Art Brut są prezentowane po raz pierwszy większej publiczności.

1969 - Andre Malraux – jako minister kultury Frnacji – uznał za zabytek Pałac Doskonały  listonosza Chevala.

1971 - Jean Dubuffet przekazuje kolekcje Towarzystwa Art Brut miastu Lozanna w Szwajcarii.

Art Brut dzisiaj

1972 - Roger publikuje książkę Outsider Art w Londynie. Wystawa „Prymitywi XX wieku” w domu kultury w Rennes. Documenta 5 w Kassel poświęca jeden dział sztuce „chorych psychicznie". Gilles Deleuze i Felix Guattari publikują Anty-Edypa.

1973 - wystawa Gastona Chaissaca w Narodowym Muzeum Sztuki Nowoczesnej  Miasta Paryża. Publikacja „Zeszytów Art Brut, które kończą się na nr 9.

1975 - Michel Thévoz wydaje Art Brut (wydawnictwo Skira). Wystawa Wizjonerzy i naiwni w Centrum Sztuki Walkera w Minneapolis.

1976 - otwarcie Kolekcji Art Brut w Lozannie, której kuratorem zostaje Michel Thévoz. Harald Szeemann organizuje retrospektywę Adolfa Wölfliego w Kunst Museum w Bernie.

1977 - wznowiono „Zeszyty Art Brut.

1978 - wystawa Twórcy osobni w sztuce w Muzeum Sztuki Nowoczesnej Miasta Paryża.

1979 - wystawa Oustsiders w Hayward Gallery w Londynie.

1981 - Monika Kinley i Victor Musgrave tworzą Archiwum Outsiderów /The Outsider Archiwum.
Miasto Chartres nabyło dom Raymonda Isidore'a zwanego Picassiette.

Od 1982 Jean Dubuffet określa swoją nową kolekcje jako Neuve Invention/ nowe odkrycia.

1983 - otwarcie przez Caroline i Alaina Bourbonnais la Fabuloserie w Dicy. Wystawa Baya w Muzeum Cantini w Marsylii.

1984 - udostępnienie publiczności kolekcji stowarzyszenia Aracine w Neuilly-sur-Marne.

1986 - Fundacja Peggy Guggenheim w Wenecji przedstawia wystawę Jean Dubuffet i art brut. Otwarcie w Brukseli Centrum Badań i Upowszechniania Art en Marge. Wystawa Les Indomptés de l’art / Nieokiezłanni w sztuce w Palais Granvelle w Besancon.

1988 - wystawa Augustina Lesage’a w Muzeum Sztuk Pięknych w Arras i Muzeum Etnograficznym w Bethune. Wystawa Chaissaca i Dubuffet w Paryżu, w Centrum Pompidou.

1989 - John Maizels tworzy magazyn RawVision.

1990 - w Bègles powstaje Site de la création franche. Wystawa w Nowym Yorku Portrety z zewnątrz w Parsons School of Design Gallery.

1992 - wystawa Parallel Vision, Modern Artists and Outsider Art County Museum of Art w Los Angeles, prezentowana również w Kunsthalle de Bâle, w Museo Nacional Reina Sofia de Madrid et au Setagaya Art Museum de Tokyo w Kunsthalle Basel, Museo Nacional Reina Sofia w Madrycie i Setagaya Art Museum w Tokio.

1993 - wystawa Henry'iego Dargera w Lozannie (dar Lernera) w kolekcji Art Brut. Pierwsze Targi Outsider Art Nowym Jorku.

1994 - otwarcie Zwolle Museum voor Naďve Kunst en Outsider Art, Stadshof w Holandii.

1995 - wystawa Piękno bezsensowne/ La Beauté insensée w Pałacu Sztuk Pięknych w  Wystawa w Halle Saint-Pierre Art Brut i spółka. Ukryte oblicze sztuki współczesnej.
Otwarcie American Visionary Art Museum w Baltimore.

1996 - wystawa Ostatni kontynent lub Waldau - azyl sztuki - szwajcarskie centrum kultury w Paryżu.

1997 - darowizna stow. Aracine dla Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Villeneuve d'Ascq (Lille, FRANCJA).

1998 - wystawa Art Brut w Pradze. Wystawa Kolekcja Art outsider et folk art z Chicago w Halle Saint Pierre w Paryżu. Wystawa Kunst & Wahn w Wiedniu.

1999 - wystawa kolekcji abcd w muzeum. Wystawa Sztuka medium, Spirytualiści, wizjonerzy, wiadomości spoza świata w Halle Saint Pierre w Paryżu. Wystawa Obsession w Kolonii.

2000 - wystawa kolekcji abcd w Campredon de L’Isle-sur-la Sorgue  pt. Folies de la Beauté / Szaleństwa piękności.

2001 - rozpoczęcie amerykańskiego tournée kolekcji abcd, które potrwa 3 lata. Michel Thévoz przechodzi na emeryturę, zastępuje go na stanowisko Lucienne Peiry. Otwarcie nowego budynku American Folk Art Museum w Nowym Jorku.

2010 - otwarcie pierwszej publicznej kolekcji art brut we Francji w LAM, czyli Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Współczesnej i Art brut w Villeneuve d'Ascq k. Lille (Francja). 

2010 – premiera filmu-eseju o Art Brut pt. „Rouge ciel” w reż. Bruno Decharme’a (System B, Francja , 2010, 93 min.). Film to efekt dziesięciu lat pracy, spotkań i odkryć  właściciela kolekcji abcd. Ten film to hołd dla wyjątkowych twórców, takich jak Henry Darger, Zdenek Kosek, Aleksandra Lobanov, Kunizo Matsumoto i George Widener.

Otwiercie LaM Lille Metropole muzeum sztuki współczesnej i nowoczesnej oraz art brut, po 4 latach pracy. To muzeum posiada prace dawnej kolekcji stowarzyszenia Aracine.

Stworzenie i uruchomienie grupy CrAB - Kolektyw wspólnej refleksji na temat Art Brut – w galerii Christiana Bersta w Paryżu.

Film „Frédéric Bruly Bouabré l’universaliste”, w koprodukcji Collection de l' Art Brut i Tate Modern w Londynie. Roczna produkcja poświęcona twórcom z Republiki Wybrzeża Kości Słoniowej.

Ponowne otwarcie Collection de l' Art Brut w Lozannie po 4 miesiącach prac renowacyjnych i zmianie systemu oświetleniowego. Sporo zmian również w stałej ekspozycji.



2011 - inauguracja 6-letniego programu seminariów na temat Art Brut, realizowanego przez abcd i Międzynarodowe Kolegium Filozoficzne pod dyrekcją Barbary Safarovej.

2012 - 1 stycznia, Sarah Lombardi została dyrektorką Muzeum/ Kolekcji Art Brut w Lozannie na okres jednego roku. Poprzednia dyrektorka - Lucienne Peiry został mianowana attache kulturalnym - Dyrektor ds. Badań i Stosunków Międzynarodowych Collection de l' Art Brut.

2013 - Sarze Lombardi został przedłużony kontrakt dyrektorski w Lozannie. Nowa dyrektor koncentruje się na rozwoju kolekcji muzealnej, pokazując regularne nowych twórców Art Brut i twórców związanych z kolekcją Neuve Invention. 


opr. pig peppa na podstawie: 

l'Art outsider. Art brut creation hors normes au XXe siecle, Colin Rhodes (Paris 2001)

Les Chemins de l'art brut (4), Musee d'art moderne Lille Metropole (Villeneuve d'Ascq 2005)

Art brut. L'instinct createur, Laurent Danchin (Gallimard 2006)

a także:

http://www.abcd-artbrut.net/
http://www.artbrut.ch/
http://www.artetmarges.be/

http://pl.wikipedia.org/wiki/Art_Brut

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz